Çeşmeler Tarihi

Daneiaxa/Dianıaxa adlarıyla Rum kaynaklarında geçen bu köy, Vazelon Belgelerinde de gösteriliyor. Pontus ansiklopedisinde Kommenlerin sayfiye yeri ve birde kalesi olduğu, pontusun ileri gelen köylerinden olup Tonyalı Müslümanlardan buraya yerleşenler olduğu bildiriliyor. Rumca Maçka kitabında 650 nüfuslu büyük bir köy olduğu ve köyde önemli hayırseverlerin bulunduğu yazılıdır. Köyde kökenleri belli olmayan az sayıda Yahudilerin varlığından, mübadeleden sonra Tonyalı Müslümanlardan bir kısım köye yerleştiğinden söz ediliyor. Bu Yahudilerin Hazar menşeli olduğu şüphesizdir.
Osmanlı tahrir defterlerinde adı, Zamitha olarak verilen zenha

- 1485 de 50 hanede 250 Hıristiyan
-1515 de 65 hanede 1 Müslüman hane 342 Hıristiyan
-1553 de 104 hanede 2 Müslüman hane 555 Hıristiyan nüfusu kayıt edilmiştir.

1920 yıllarında 650 Hıristiyan nüfus yine yunan kaynaklarında verilmektedir. S Özcan SAN'ın GÜMÜŞHANE adlı çalışmasında CANCA adını irdelemesinde, Canca; "Gümüşhanenin eski adıdır, Trabzon Kommenlerinin beyliklerinden biri de canca beyliğiydi, Bu beyliği Zakha adlı bir derebeyi ailesi yönetiyordu" diyor. Halkın Canca ya Zanha demesi bu yönetici ailenin Zakha adından gelmiş olabilir. Trabzon Maçkada da Zanha adlı bir köy vardır, bugün Torula bağlı olan Yurt köyünün eski adı Zagha idi, Caka da deniliyordu. Caka adı Türkçe olup İzmir yöresinde bir beylik kurmuş olan Caka beyi çağrıştırıyor. Bu Zagha/Caka/Zanha adları arasında bir ilişki düşünülebilir.
Daneiaxa veya Zanha adının Yunanca kaynaklarda geçmemesi S.Ö.SAN ın görüşlerini kuvvetlendiriyor.

Trabzon Kommenleri zamanında ve daha önceleri olsun yörede yaşayan TZANN/SANN kavmi kendi adlarına yörede bir çok beylikler kurmuşlardı bunlardan biri Canca beyi idi. Zanhanın da bir kalesi olduğuna göre Zanha da bir beylik idi.

Sonuç olarak Zanha köyünün adı eski Tzann/Sann kavminin bir hatırası olarak kabul edilebilir.


Yazar :İ. KARAGÖZ
Kaynaklar :G. Zerzelidis
:Acto Vazelon
:N. Laparidis
:Lowry
:S.Ö San
:Ö ŞEN
Derleyen :Ufuk Duman