Cumalı Tarihi

Karakeçili Yörüklerinden Hacı Fakı Oğulları (Cuma ve Ali) aileleri ile birlikte Çukurova'dan (Adana ili Yüreğir ilçesi B.yarımca Köyü) Yozgat yaylalarına ilkbaharda göçerler. Koyun, keçi, deve gibi büyük ve küçükbaş hayvanlarını otlatır ve sonbaharda memleketleri olan Çukurova'ya kışı geçirmek için dönerler. Bu ailenin Yörük hayatı hayvancılık(göçebe Türkmen)dır. Geçmiş dönem tahmini 200 veya 250 yıl önce Yozgat’tan yayla dönüşü Ekecik Dağı eteklerinde geceyi geçirmek üzere konaklarlar. Sabah kalktıklarında ise yoğun kar ve kışla karşılaşırlar. Bu durum karşısında şaşırırlar. Bir hafta kadar süre geçer, hayvanları aç kalır ve telef olur. O tarihlerde Çatin Köyü avcıları, Kızılgüne mevkiine keklik avına gelirler ve Yörük çadırlarını görürler. Isınmak için çadırlara inerler. Zor durumda olan Yörükleri köylerinin yakınındaki mağaralara götürürler(Cumali Köyünün olduğu yer). Hayvanlarına ot, yem ve saman temin ederler. Karşılıklı alışveriş ile Yörükler Çatin Köylülerine peynir, yün, canlı hayvan verip karşılığında hayvanlarına ve kendilerine yiyecek temin ederler. İlkbaharda Sultan Çayırı mevkiine çıkarlar. Hayvanlar canlansın biraz toparlansın önce Yozgat'a oradanda Çukurova'ya gideriz derler. Ekecik Dağı eteklerinin yayla ortamına müsait olması aile büyüklerinin dikkatini çeker ve Yozgat'a gitmekten vazgeçerler. Bu düşünceden hareketle Çukurova'ya gitmektende vazgeçerler ve Cumali Köyü'nün bulundugu yere yerleşirler. Bu duruma Çatin Köyü'nden tepkiler gelir fakat uzun sürmez Demirciler, Kasımlılar, Hamzalar, Özcanlar ve diğer kabilelerde yerleşir. Köyün ismini Cumali olarak belirlerler. Hayvancılığın yanı sıra çiftçiliklede uğraşırlar ilk yayla Koyak mevkiine kurulur. Halen kalıntılar mevcuttur. Tekeli Mehmet ikinci Abdülhamit döneminde askerlik görevini yaparken, bir güreş müsabakasında ecnebi pehlivanı yıkmış ödüllendirmek isteyen padişah pehlivana sormuş arzun nedir, Tekeli Mehmet şu anki köyün sınırları içerisindeki araziyi ister. Padişahın emriyle bu arazi(Yiriklinin burun, Omarağılı, Bal Kayası, Sekiyurt, Karakaya, Peynir Kayası, Kazankaya, Tuztaşı, Kırpıkkaçan, Karaburun, Kızılyokuş, Cevizlik burnu) pehlivana verilir.